Sara YANAROCAKBu hafta M.S. 2. - 7. yüzyıllar arasında Babil coğrafyasında yaşayan Yahudilerin siyasi ve dini yaşamlarını Sasaniler Dönemi`nde incelemeye devam ediyoruz. M.S. 4. yüzyılda vücuda getirilmeye başlanan Babil Talmudu`ndan da söz edeceğiz...
Yusuf BESALEL
Yahudi folkloruna kaynak teşkil eden öğeler şöyle sıralanabilirler: Efsaneler, hayvanlarla ilgili öyküler, dinsel öyküler, romantik öyküler, Yahudi efsaneleri, folk şarkıları (tirikler), dinsel folk şarkıları ve müziği, yerel folk şarkıları, folklorik atasözleri, folklorik drama, yazarlar tarafından işlenmiş folklorik temalar, görsel folklor (geleneklerin yer aldığı yaşam dönencesi), İbrani Yılı Dönencesi, (Cumartesi günü gibi), vb.
Ayrıca Pesah’taki Sefer Sofrası; Şavuot, Hanuka Purim ve benzeri önemli Yahudi bayramları; sinagoglardaki bazı seremoniler; folklorik giysiler; kaşerut, hatta ziraat ve tıpla ilgil konular, Yahudi folkloruna malzeme teşkil eder. Folklorun nakledilmesindeki başlıca araçlar ise şunlardır: (1) Odyos özel: Folklorik edebiyatı ve müziği kapsar. (2) Görsel: Sanatları, el işlerini, giysileri, süslemeeri, folklor kültürünün maddî ifadesini içerir. (3) Halk inançları.
1) Giysiler: Kuşkusuz Yahudiler, bütün dünyada Yahudi olmayan komşularının giyim stiline uygun giyinmişlerdi. Hoşgörünün yokluğunda giysiler dayatma sonucunda şekillenmiştir. Örneğin OrtaÇağ’da çan şeklindeki şapka, Naziler zamanındaki sarı Magen David gibi... Fas’ta yaşayan yahudi erkeklerinin elbiselerindeki siyah renk veya Buharak Yahudi erkeklerin ip şeklindeki niteliklerdi.
Günümüze dek Doğu’nun Yahudi topluluklarından intikal giyim-kuşamla ilgili tek işaretler; peotlar (yandan sarkan uzun saç sarmaları) ve Tallet’in tsitsitleridir. Bununla beraber tipik Hasidik kostümü dahi 16. Yüzyılın polonya asilinin giysisinden etkilenmiştir. Aynı şekilde Fas’ın kentlerinde Yahudi kadınların giydikleri “Büyük Elbise”, İspanya’dan kovulma döneminde İspanya kadınlarının giydikleari elbiseden kaynaklanmıştır. Doğu Avrupa’da Yahudi kadınların göğüslerinin üzerine giydiği “brusttuch” adlı plastron ve “stentichl” adlı beş giysisi Holokost’tan sonra yaşamını sürdürdü. Modern zamanlarda asimilasyonla beraber bu giysiler ortadan kayboldu. Örneğin bir zamanlar Orta Avrupa Ortodoks Aşkenazi erkeklerinin etrafı kürklü “Ştraymel” adlı şapkalar tarihe karışmıştır...
Yemen kentelrinde talletler siyahtı. Halbuki Fas talleti tipik kırmızı işlemeleri içeriyordu. Polonya’daysa tallet, gümüş ve altın süslerden oluşan bir “atara” (boyunluk) ile bezenmişti. Dinsel seremonilerde kullanılan kostümler ise ülkeden ülkeye değişiyordu. Örneğin Buharak kadın ve erkek Yahudiler, Yom Kipur’da aynı gösterişli ve rengarenk kaftanları giyerlerdi. San’a’lı Yemen’i Yaudi kadınlar, Yom Kipur’da koyu mavi ve gümeşle bezenmiş bir pelerin giyerlerdi. Afgan gelinin elbisesi muhteşemdi ve gelinin alnı da pullarla örtülüydü.
Bu bağlamda Faslı Yahudiler’in, Yemenli Yahudiler’in, Orta Doğu ve Orta Asya’daki Yahudiler’in giysileri, ayrı bir araştırma konusu olup, yazarın ilgii ansiklopedisinde incelenebilir...
Aşkenaz Müziği: Daha çok Orta ve Doğu Avrupa’ya yerleşen Aşkenaz Yahudi toplulakları, Germen ve Slâv dillerden birtakım öğeleri bir araya getiren “Yidiş” dilini oluşturdular. 19. Yüzyılda Yahudiler için “Askala” denilen bir aydınlanma dönemi ile beraber, kültürel özgürleşme ve yaratıcılık başladı. Böylece ilk kez olarak din dışı dans ve eğlence kültürüne eğilen profesyonel müzisyenlik orataya çıktı. Daha önceleri Filistin’in bölgesel motiflerini kapsayan dinsel melodiler revaçtaydı.
devam edecek...
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III, Yusuf Besalel
